the students - ARAÇ BAKIM VE ONARIM

T.C.

MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI

MEGEP

(MESLEKÎ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN

GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ)

ARAÇ BAKIM VE ONARIM

BENZİNLİ MOTORLAR

ANKARA

NİSAN 2005

AÇIKLAMALAR.................................................................................................................... iii

ÖĞRENME FAALİYETİ-1...................................................................................................... 2

1. BENZİNLİ MOTOR PARÇARINI SÖKMEK.....................................................................2

1.1. Motorun Taşıttan İndirilmesi..........................................................................................2

1.2. Benzinli Motoru Sökmek............................................................................................... 3

1.3. Benzinli Motorun Çalışma Esasları................................................................................4

1.3.1. Emme Zamanı......................................................................................................... 5

1.3.2. Sıkıştırma Zamanı................................................................................................... 5

1.3.3. İş Zamanı.................................................................................................................5

1.3.4. Egsoz Zamanı.........................................................................................................6

2. BENZİNLİ MOTOR ANA PARÇALARINI TANITMAK................................................. 6

2.1. Krank (ANA) Mili..........................................................................................................6

2.2. Kam (Eksantrik) Mili..................................................................................................... 7

2.3. Motor Bloğu................................................................................................................... 7

2.4. Silindir Kapağı............................................................................................................... 7

2.5. Yanma Odası.................................................................................................................. 8

2.6. Manifoldlar....................................................................................................................8

2.7. Silindirler ve Gömlekler.................................................................................................8

2.8. Yataklar......................................................................................................................... 8

2.9. Piston ve Piston Kolu (Biyel)........................................................................................9

2.10. Supaplar......................................................................................................................10

2.11. Segmanlar...................................................................................................................10

2.12. Volan.......................................................................................................................... 11

2.13. Külbitör Mili...............................................................................................................11

2.14. Contalar...................................................................................................................... 11

3. BENZİNLİ MOTORUN YARDIMCI SİSTEMLERİ........................................................ 11

3.1. Karbüratörlü Yakıt Sistemi.......................................................................................... 11

3.1.2. Yakıt Sistemi Parçaları:.........................................................................................12

3.1.3. Yağlama Sistemi....................................................................................................13

3.1.4. Soğutma Sistemi...................................................................................................14

3.1.5. Ateşleme Sistemi..................................................................................................15

3.2. Elektronik Kontrollu Yakıt Enjeksiyon Sistemleri...................................................... 16

UYGULAMA FAALİYETİ................................................................................................19

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME......................................................................................20

PERFORMANS TESTİ...................................................................................................... 23

ÖĞRENME FAALİYETİ-2.................................................................................................... 24

4. BENZİNLİ MOTOR PARÇARININ BAKIMI YAPMAK................................................24

4.1. Benzinli Motorda Yapılan Bakımlar........................................................................... 24

4.2.1. Soğutma Sisteminde Yapılan Bakımlar ............................................................ 24

4.2.2. Yağlama Sisteminde Yapılan Bakımlar .............................................................. 24

4.2.3. Yakıt Sisteminde Yapılan Bakımlar......................................................................25

4.2.4. Ateşleme Sistemi Kontrolleri................................................................................ 25

4.2.5. Motor Parçalarında Yapılan Kontroller ve Bakımlar............................................25

4.2.6. Motor Parçalarının Ölçülmesi............................................................................... 26

İÇİNDEKİLER

i

4.2.7. Motor Parçalarının Ölçü Değerlerini Katalog Değerleri ile Karşılaştırmak......... 26

UYGULAMA FAALİYETİ................................................................................................27

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME......................................................................................28

PERFORMANS TESTİ...................................................................................................... 31

ÖĞRENME FAALİYETİ-3.................................................................................................... 32

5. BENZİNLİ MOTOR PARÇALARINI TAKMAK.............................................................32

5.1. Benzinli Motor Parçalarını Takmadan Önce Dikkat Edilmesi Gereken Kurallar........32

5.2. Benzinli motor parçalarını takmak...............................................................................32

5.3. Benzinli Motor Ayarları............................................................................................... 33

5.3.1. Supap Ayarları......................................................................................................33

5.3.2. Distribütör Ayarı................................................................................................... 33

UYGULAMA FAALİYETİ................................................................................................34

MODÜL DEĞERLENDİRME............................................................................................... 37

ii

AÇIKLAMALAR

KOD 525ARÇ007

ALAN Araç Bakım Onarımı

DAL/MESLEK İş Makinaları Bakım ve Onarımı

MODÜLÜN ADI Benzinli Motorlar

MODÜLÜN TANIMI

Benzinli motorların parçalarının,yardımcı sistemlerinin

bakımını, onarımını ve ayarlarını yapmak için gerekli olan

bilgileri içeren öğrenme materyalidir.

SÜRE
40/32
ÖN KOŞUL
Ön koşulu yoktur.
YETERLİK
Benzinli Motorların Bakımını Yapmak
MODÜLÜN AMACI

GENEL AMAÇ:

Uygun ortam sağlandığında katalog değerlerine uygun

olarak benzinli motorunun bakımını yapabileceksiniz.

AMAÇLAR:

1-Benzinli motor parçalarını tanıyarak katalogdaki iş

sırasına göre sökebileceksiniz.

2- Benzinli motor parçalarının bakımını kataloğa göre

yapabileceksiniz.

3- Benzinli motor parçalarını kataloğa göre

takabileceksiniz.

EĞİTİM ÖĞRETİM

ORTAMLARI VE

DONANIMLARI

Araç bakım atölyesi, araç bakım kataloğu,el

aletleri,ölçü aletleri

ÖLÇME VE

DEĞERLENDİRME

Modül içinde ve sonunda verilen çoktan seçmeli

soruları cevaplandırarak kendinizi değerlendiriniz,

sonuçlarını öğretmeninizle paylaşarak eksikliklerinizi

tamamlayabilmeniz için gereken bilgileri alınız.

AÇIKLAMALAR

iii

Sevgili Öğrenci,

Dünyada sonu olmayan bir gelişimi gerçekleştiren araç ve otomotiv teknolojisi gerçeği

ile karşı karşıyayız . İnsanlar daha iyi ve kolay yaşayabilmek için ilk çağlardan beri doğanın

tüm olanaklarından faydalanarak araştırmaya girişmişlerdir. İnsan yaşamını güzelleştirecek,

daha rahat ve mutlu bir dünya yaratmak için, araştırmalar bugün devam ettiği gibi, gelecekte

de devam edecektir.Fransız mühendis Etiyen Löner 1860 yılında hava gazı ile çalışan ilk

motoru yapmıştır.İçten yanmalı motorlarda yakıt olarak kullanılan hava gazı bugünkü LPG

(likit petrol gazı) motorların gelişmesinde önemli rol oynamıştır. 1862’de Fransız mühendis

Beau-De Rochas 4 zamanlı çevrimin esaslarını ortaya koymuştur.Bütün bu çalışmalardan

faydalanan Alman mühendisi Nikolaus August Otto, 1876 yılında dört zaman esasına göre

çalışan ilk motoru yapmıştır.Hava gazı ve hava karışımının sıkıştırılması ile bunu bir alevle

ateşleyerek motoru dakikada 150-200 devirle çalıştırmayı başarmışlardır. 1878 yılında

İngiliz mühendisi Dugal Clerk iki zaman esasına göre çalışan ilk motoru bulmuştur. Bu

motorda dört zamanlı motordaki emme ve egzoz supapları yerine, silindirin yan tarafında

bulunan emme ve egzoz portları bulunmaktadır. Amerika’da George Brayton 1880 tarihinde

yakıt olarak benzin kullanılan bir motor yapmış ve bunu yüzüncü Filedelfiya sergisinde

halka göstermiştir. Alman mühendisi Karl Benz Daimler’in ürettiği motora, kendi bulduğu

ilk ateşleme sistemini de ekleyerek bu motorunu üç tekerlekli bir araba üzerine koymuş ve

1885 yılında benzin motorlarının uygulanması olan ilk motoru yapmıştır.

Günümüze kadar geçen süreç içerisinde benzin motorlarının çalışma prensipleri

değişmemesine rağmen yardımcı sistemler üzerinde yapılan değişiklikler benzinli motorlarda

hızlı değişimler meydana getirmiştir. Gelişmeler özellikle son yıllarda çok hız kazanmıştır.

Bu modülde benzinli motorların çalışma esasları, yardımcı sistemleri, benzinli motor

bakımı, ayarı ve motor parçalarının sökülmesi, takılması, ölçülmesi işlemlerinin bilgileri

verilecektir.

GİRİŞ

1

ÖĞRENME FAALİYETİ-1

Bu öğrenme faliyeti ile benzinli motor parçalarını tanıyarak katalogtaki iş sırasına

göre sökebileceksiniz.

Çevremizde bulunan araç servislerinde benzinli motorlara sahip araçları emniyetli bir

şekilde çalışma alanına almak ve sehpalama işlemini yapmak, motor parçalarını tanımak ve

motor parçalarının sökülmesi hakkında bilgi edininiz, edindiğiniz bilgileri rapor haline

dönüştürüp gurubunuza sunum yaparak paylaşınız.

1. BENZİNLİ MOTOR PARÇARINI

SÖKMEK

Benzinli motoru gerekli emniyet kurallarına uyarak sehpaya almak.

1.1. Motorun Taşıttan İndirilmesi

Onarım işlemlerinin bir kısmı motor taşıt üzerinde iken, bir kısım ise motor taşıttan

indirilerek gerçekleştirilir. Silindirlerin tornalanması, krank milinin taşlanması, ana

yatakların değiştirilmesi gibi geniş kapsamlı onarımlarda motorun taşıttan indirilmesi

gerekir. Kısmi yenileştirme işlemlerinin motor taşıt üzerinde iken gerçekleştirilmesi, motor

ve taşıtın tipine ve özelliklerine, arızanın bulunduğu yere göre değişir. O nedenle, arızanın

yeri tespit edildikten sonra, arızanın ne yolla giderilebileceği araştırılmalı, motorun taşıttan

indirilmesine gerek olup olmadığı belirlenmelidir. Motorun taşıttan indirilmesinde

uygulanacak işlemler, taşıt ve motorun cinsine, teknik özelliklerine; motorun taşıtta

bulunduğu yere ve kullanılacak indirme araçlarına göre farklılık gösterir. Bunlardan ortak ve

genel nitelikte olanlar aşağıda belirtilmiştir.

Motorun taşıtta bulunduğu yer, taşıtın tipine ve kullanılma amacına göre değişir.

Genellikle motorlar taşıtların önünde, arkasında ya da alt kısmında bulunur. Önde bulunan

motorlar çoğunlukla radyatör çıkarıldıktan sonra, motor belirli bir açı ile ön ve yukarıya

doğru; arkadaki motorlar geriye çekilerek; alttaki motorlar ise, aşağıya bırakılarak indirilir.

Bununla birlikte indirme işlemi, taşıt ve motorun özelliklerine göre değişik şekillerde de

yapılabilir.

Aşağıda, taşıtın önünde bulunan sıra silindirli bir motorun indirilişinde izlenecek işlem

sırası ana hatları ile örnek olarak verilmiştir. Değişik marka, tip ve özellikteki taşıt

motorlarının indirilişinde farklılıklar olacağı unutulmamalıdır.



belirleyin.
Önce motorun taşıttan indiriliş şeklini, işlem sırasını ve uyulması gereken kuralları
ÖĞRENME FAALİYETİ-1

AMAÇ

ARAŞTIRMA

2



kontrol edin. Düzenli çalışmayan ve bozuk araçlar kullanılmamalıdır.
İndirmek için gerekli olan takım ve araçları hazırlayın. Bunların çalışıp çalışmadığını

İş kazalarına ve yangına karşı gerekli önlemleri alın.


bağlantıların kolayca sökülmesine olanak verecek özellikte olmalıdır. Bunun için taşıt

bir kanala alınabileceği gibi kriko ile kaldırılıp yükseltme sehpaları üzerine de

yerleştirilebilir.
Taşıtı uygun bir yere çekin. Taşıtın yeri, motorun kolayca indirilmesine, alt kısımdaki


motorun yağını boşaltın. Su antifirizli ise, tekrar kullanmak üzere uygun bir kaba koyun.

Çevreye dökülen yağ ve sıvılar varsa temizleyin. Bunlar iş kazalarına neden olabilir.
Radyatörün, yardımcı su deposunun, silindir bloğunun, kalorifer sisteminin sularını ve


için üzerlerine örtü koyun.
Kaput çalışmaya ve motorun indirilmesine engelleyici ise sökün. Çamurlukları korumak

Üstten çalışırken kısa devreyi önlemek için akümülatör kutup başlıklarını sökün.

Motor çok kirli ve tortulu ise üzerindeki kaba birikintileri temizleyin.


yerleştirin.
Radyatör bağlantılarını ve radyatörü sökün; zedelenmemesi için uygun bir yere


ya da motorun indirilmesine, bağlantıların sökülmesine engel olabilecek parçalarla

hortum, boru ve kablo bağlantılarını sökün.
Üstten çalışarak motorun üzerinde bulunan, indirme sırasında kolayca ezilip kırılabilecek


bağlanabilen kancalı özel kaldırma halatı (sapanı) ve bir vinçle askıya alın.
Motoru, ön ve arkadan geçirilen kalın bir halat, zincir ya da silindir kapağına


bağlantılarını sökün. Gerekiyorsa önce vites kutusunu indirin.
Taşıtın altında çalışarak motorun aktarma organları, şasi ve diğer kısımlarla olan


kaldırırken öne doğru çekerek taşıtın üzerinden alın ve uygun bir iş tezgahı üzerine

yerleştirin. Motoru indirilmiş taşıtı da uygun bir yere çekin.
Tamamen serbest kalan motoru vinçle doğrudan yukarı kaldırarak ya da yukarı
1.2. Benzinli Motoru Sökmek


Araçtan indirilen motorun dış temizliğini yapın.

Sökme işlemi için motoru, motor sehpası üzerine alın.

Sökmede kullanılacak takım, avadanlık ve aparatları hazırlayın.


yönlerini ,bağlantı şekillerini belirleyin gerekiyorsa işaret koyun.
Sökme sırasında düşünerek, bilerek hareket ederek parçalar üzerindeki işaretleri, takılma

Motorun yardımcı sistem parçalarını sökün.

Volan koruyucusunu, manifoldları sökün.

Ön kasnağı bir çektirmeyle sökün.

Motor üst kapağını sökün.

Silindir kapağını sökün.

Supap tırnaklarını, yaylarını ve supapları sökün.


3
Karteri sökün.

Yağlama sistemi parçalarını sökün.

Zaman ayar sistemini sökün.

Kam milini sökün.

Piston kollarını (biyel) sökün.

Pistonları sökün.

Krank milini sökün.
Motorun Tanımı

Isı enerjisini mekanik enerjiye çeviren sistemlere motor denir. Motor,silindir

odalarındaki yakıt hava karışımının yanmasıyla tekerleri döndüren ve taşıtların yürümesine

yardım eden mekanizmadır. Silindir odalarındaki yanma yüksek süratlidir. Bu hız benzinli

motorlarda ortalama olarak 25 m/s’dir. Bu şekilde motorda bulunan kuvvet bir şaft ve aks

millerini döndürür. Bu hareket aks millerinden tekerleklere iletilir. Böylece tekerlekler döner

ve taşıt hareket eder. Taşıtlarda motorlar dört, altı veya sekiz silindirli ise de oniki ve onaltı

silindirli motorlarda kullanılır. Bu motorda silindirin içerisinde pistonların nasıl çalıştığını

anlayalım. Piston silindir içerisine yağ boşluğu bırakılacak şekilde serbest olarak takılır. Her

ne kadar piston iyice oturmuş olsa da hareket etme kabiliyetine sahiptir. Piston üzerine

sekman takılır ve bu boşluk alınır. Motor krank mili üzerindeki dirsek ve bir piston kolu ile

hareketini temin eder. Dirsek milin balansını gerçekleştirdiğimiz çıkıntılı parçasıdır. Mil

döndükçe kol muyluları bir daire çizer. Bu muylu pistona piston kolu vasıtası ile

birleştirilmiştir. Piston kolunun muylu tarafı ucunda bir yatak vardır. Bu yatak piston kolu ile

milin üzerindeki yağ boşluğuna bağlı olarak biyelin mil üzeride rahat dönebilmesini sağlar.

Piston silindir içerisinde aşağı yukarı hareket ettikçe krank mili kol muylusu bir daire çizer

ve krank milini döndürür. Silindir kapağında supapların takılı olduğu delikler vardır.

Bunlardan biri içeri alınan taze karışımın girişini temin ederken diğeri ise egzoz gazlarının

çıkışını temin eder. Piston aşağı doğru inerken bu deliklerden herhangi birisi atmosfere

açılmış olsa idi silindir içine hava emilmiş olacaktı. Aynı şekilde piston yukarı doğru

çıkarken de deliklerin bir diğerinden de hava dışarı atılmış olacaktır. Silindir kapakları

üzerinde bulunan supap tertibatları, delikler üzerine etki eden mekanizmaların hareketi ile

deliklerin açılıp kapanmasını sağlarlar.
:
1.3. Benzinli Motorun Çalışma Esasları

Dört zamanlı motorlarda ottonun prensiplerine göre geliştirilmiş olan dört zaman sırası

vardır.Şekil 1’de benzinle çalışan buji ile ateşlemeli bir motorun zamanları görülmektedir.

4

Şekil 1. Motorun Zamanları

1.3.1. Emme Zamanı

Emme zamanı başlangıcında piston ÜON’ de bulunur. Pistonun ÜON’ den AÖN’ ye

doğru harekete başlaması ile emme supabı açılır. Başlangıçta emme supabı açıldığında;

piston ÜON’ de iken üzerindeki basınç normal atmosferik basınca hacim ise yanma odası

hacmine eşittir. Piston AÖN’ ye doğru hareket ettikçe; silindir hacmi büyüyeceğinden basınç

düşmesi olacaktır. Silindir içerisindeki meydana gelen bu basınç düşüklüğü (vakum) nedeni

ile karbüratörden 15/1 oranında yakıt ile karışan hava (1 kısım benzin,15 kısım hava) emme

manifoldu ve emme supabından geçerek silindirlere dolar. Piston AÖN’ ye gelince emme

supabı kapanır. Bu anda emme sonu basıncı 0,90 kg/cm2’ye kadar düşmüştür. Emme

supabının kapanması ile birinci zaman yani emme zamanı sona ermiştir.

1.3.2. Sıkıştırma Zamanı

Emme supabının kapatılması ile silindire emilmiş olan karışımın dış hava ile ilgisi

kesilir. Sıkıştırma zamanı başlangıcında piston AÖN’ den ÜON’ ye doğru hareket ederken

her iki supap kapalıdır. Piston ÜON’ ye ilerledikçe silindir hacmi küçüleceğinden karışım

sıkıştırılmaya başlar. Sıkıştırılan karışımın basıncı ve ısısı sıkıştırma oranına bağlı olarak

artar. Sıkıştırma oranının büyümesi sıkıştırma sonu basıncı ve sıcaklığının artmasına neden

olur. Sıkıştırma sona erdiği anda yani piston ÜÖN’ de iken sıkıştırma sonucu basıncı

ortalama olarak (7 kg/cm2-12kg/cm2 ) sıkıştırma sonu sıcaklığı 300 0C – 500 0C arasında

değişir. Piston ÜÖN sıkıştırma sonu sıcaklığı 300 0C – 500 0C arasında değişir. Piston

ÜÖN’ ye geldiği zaman bir buji vasıtası ile karışım ateşlenir. Yanan karışımın artan basıncı

ile piston AÖN’ ye doğru itilir. Motor rejimine göre avans ayarlaması ya otomatik olarak ya

da elle yapılır.

1.3.3. İş Zamanı

Benzin motorlarında karışım buji ile ateşlenmesi sonucu yanma başlar. Yanma nedeni

ile karışımın basıncı ve ısısı artar. Bu basıncın değeri sıkıştırma oranına ve yakıt kalitesine

bağlı olarak 35 kg/cm 2’ dir. Artan bu basınç pistonu ÜÖN’ den AÖN’ ye doğru iter. Pistonu

5

iten toplum kuvvet piston yüzey alanına ve yanma sonu basıncına göre değişir. Piston yüzey

alanına ve yanma sonucunda piston AÖN’ ye yaklaştıkça üzerindeki hacim büyüyeceği için

basınç bu büyümeye orantılı olarak azalır. Bu zamanda yanma sonu elde edilen enerji krank

miline (ana mil) iletildiği için elde edilmiş olur. Bu nedenle 3. zamanı iş veya güç zamanı da

denir. Piston AÖN ya geldiğinde egzoz supabı açılır ve iş zamanı sona ermiş olur.

1.3.4. Egsoz Zamanı

İş zamanın sonunda piston hızı sıfıra iner(AÖN’ de olduğu anda). Artık yanmış

gazların tüm enerjisinden yararlanmış olup geriye kalan gazların dışarı atılması gerekir.

Piston ÜÖN’ ye gelirken egzoz supabı açık olduğundan işi biten egzoz gazlarının egzoz

manifoldu yolu ile dışarıya atar. 3. Zamanın sonunda egzoz supabı açılsa da silindir içindeki

yanmış gazları çıkmaya fırsat bulmadan sıkıştırmaya başlar. 4. zaman süresi içinde yanmış

gazların hepsini boşaltmak mümkün değildir. Bütün bu sebeplerden dolayı egzoz mümkün

olduğu kadar erken başlatmalı bunu içinde egzoz supabına 3. zamanın sonuna doğru açmaya

başlamalıdır. Buradan da motorun dönme hızına göre alt ölü noktadan 30 0 ile 500 arasında

bir egzoz avansı vermek gerekir. 4. zamanın sonunda egzoz supabının kapanmasında

gazların ataleti rol oynar. Onun için silindir içindeki gazların tamamen temizlemek maksadı

ile egzoz supabına üst ölü noktadan biraz sonra kapatmak icap eder. Kapanmada bu gecikme

50 ile 150 derecedir.

2. BENZİNLİ MOTOR ANA PARÇALARINI

TANITMAK

2.1. Krank (ANA) Mili

Krank mili motorun ana milidir. Krank mili ana yatak kepleri ile ana muylularından

motor gövdesine bağlanır. Pistonu üzerinde taşıyan biyel kolu da krank milinin kol

muylularına bağlanır. Pistonlar iş zamanında yakıtın yanması sonucu ortaya çıkan itme

kuvvetini biyel kolu yardımıyla krank miline iletirler. Pistonların doğrusal hareketini dairesel

harekete dönüştürürler ve arka tarafına bağlanan volan yardımıyla gerekli yerlere iletirler.

Genellikle dövme ya da döküm çelikten yapılırlar. Yataklar içerisinde dönen kısımları özel

olarak sertleştirilir.Şekil 2’de motorlarda kullanılan bir krank mili görülmektedir.

Şekil 2. Krank Mili.

6

2.2. Kam (Eksantrik) Mili

Krank milinden hareket alır. Üzerinde bulunan çıkıntılar yardımıyla supapların

açılmasını sağlar. Bazı motorlarda üzerinde bulunan dişli yardımıyla distribütörü ve yağ

pompasını hareket ettirir. Döküm yada dövme çelikten yapılırlar kam ve yatak yüzeyi özel

olarak sertleştirilir. Şekil 3’te motorlarda kullanılan kam milleri görülmektedir.

Şekil 3. Motorlarda Kullanılan Kam Milleri.

2.3. Motor Bloğu

Motorun ana gövdesidir. Silindirler bu gövde üzerinde bulunur. Pistonlar silindirler

içerisine takılırlar. Krank mili motor bloğu üzerinde bulunan ana yataklara bağlanır. Bazı

motorlarda kam mili de motor bloğuna takılır. Silindir kapağı motor bloğunun üst tarafını,

karter ise motor bloğunun alt tarafını kapatır. Birçok motor parçası blok üzerine

takılmaktadır. Motor blokları dökme demirden veya alüminyum alaşımından yapılırlar.

Motorun soğumasını sağlamak amacıyla su ile soğutmalı motor bloklarında su kanalları da

bulunmaktadır. Şekil 4’de motorlarda kullanılan sekiz silindirli bir motor bloğu

görülmektedir.

Şekil 4. Sekiz Silindirli Bir Motor Bloğu.

2.4. Silindir Kapağı

Silindir kapakları alüminyum alaşımı veya dökme demirden yapılırlar. Silindir kapak

cıvatalarıyla motor bloğuna bağlanır. Pistonlar ile birlikte yanma odasını oluştururlar.

Supaplar ve bazı motorlarda kam milleri silindir kapağı üzerinde bulunur.

Soğuması için içerisinde su kanalları bulunmaktadır. Dizel motorlarında enjektörler,

benzin motorlarında bujiler silindir kapağı üzerinde bulunur. Emme ve egzoz manifoldları

7

silindir kapağına bağlanır. Her silindire en az bir egzoz ve bir emme supabı vardır.Şekil 5’te

dört silindirli bir motorun silindir kapağı görülmektedir.

Şekil 5. Dört Silindirli Bir Motorun Silindir Kapağı.

2.5. Yanma Odası

Yanma odasının pürüzsüz ve küçük yüzeyli yekpare bir hacme sahip olması gerekir.

Tek parça yanma odaları, kursa (stroka) göre oranı daha küçük olan bir çapı gerektirir.

Ateşleme bujilerinin merkezi konumda uygun şekilde yanma odasına yerleştirilmesi,

alevlerin bir engelle karşılaşmadan yayılmasını ve alev yollarının kısa olmasını mümkün

kılar.

2.6. Manifoldlar


Emme manifoldları karbüratörden gelen benzin hava karışımının silindire ulaşmasını,


sağlar.
Egzoz manifoldları ise yanma sonucu oluşan egzoz gazlarının egzoz borusuna geçmesini
2.7. Silindirler ve Gömlekler

Silindirler, silindir kapağı ile birlikte yanma odalarını oluşturur, yanma basıncını

karşılar, pistona yataklık yapar, yanma ısısının soğutma suyuna geçişini sağlar. Bazı motor

silindirleri bloğa sonradan takılırlar ve soğutma suyu ile doğrudan temas halindedirler. Yaş

gömlekler genellikle ağır hizmet gören dizel motorlarında kullanılırlar. Yaş gömlekler yerine

takılırken blok içerisinde oturacağı flanşlar iyice temizlenmelidir. Su sızıntılarını önlemek

için yaş gömleklerin takılması esnasında lastik contalar kullanılır

2.8. Yataklar

Yatakları, içerisinde dönen mili gerekli konumda tutarak dönüşümünü sağlayan,

üzerine gelen yükleri karşılayan, muylulardan önce ve daha çabuk aşınarak onların kullanım

süresini uzatan, kusinet içine yumuşak metal yapıştırılarak oluşturulan hassas işlenmiş

değiştirilebilir motor parçalarıdır. Motorlarda krank mili, kam mili, külbitör manivelası başta

olmak üzere birçok kısımda yatak veya burç kullanılmaktadır. Krank mili ana ve kol

yatakları iki parçalı yapılmaktadır. Kam mili yatakları ve burçlar ise genellikle tek parçalı

yapılmaktadır. Bu tip yataklara değiştirilebilir yataklar da denmektedir.

8

Krank mili yatakları yanmanın oluşturduğu kuvvetlerin değişik etkilerine

dayanabilmeli, uzun ömürlü olmalı, sık sık arıza yapmamalı, muyluları çabuk aşınma ve

bozulmadan korumalı, ayrıca milin serbest ve sessizce dönüşünü sağlamalıdır.Yataklar,

kusinet ve metal olmak üzere iki kısımdan oluşur.

2.9. Piston ve Piston Kolu (Biyel)

Silindir içerisinde aşağı yukarı hareket ederek zamanların meydana gelmesini sağlar.

Piston, piston pimi yardımıyla biyel koluna bağlanır. İş zamanında üzerine gelen basınç

kuvvetini biyel kolu yardımıyla krank miline aktararak motorun dönmesini sağlar. Gaz

kaçaklarının önlenmesi için üzerinde kompresyon segmanlan, yağlama amacıyla da yağ

segmanı bulunur. Pistonun silindir içerisinde gittiği en alt nokta ile en üst nokta arası piston

kursu, bu iki nokta arasındaki hacim de kurs hacmi olarak tanımlanır. Toplam silindir

hacmine yanma odası hacmi de dahildir. Günümüz motorlarında kullanılan pistonlar genel

olarak alüminyum alaşımından yapılır. Biyel kollan dövme yada dökme çelikten yapılırlar,

pim ile pistona ve biyel kepi yardımı ile de krank miline bağlanırlar.Şekil 6’da piston,piston

kolu (biyel) ve krank mili görülmektedir.

Şekil 6. Piston,Piston Kolu (Biyel) Ve Krank Mili.

Piston şu kısımlardan oluşur:



motorlarda düz veya bombeli biçimdedir. Ayrıca yakıt hava karışımının sirkülasyonun

iyi bir şekilde sağlanması için çıkıntılı pistonlarda vardır.
Piston Tabanı: Piston taban kalınlığı yanma basıncına bağlıdır. Piston tabanı benzinli


piston segmanın korunmasını sağlar.
Piston Başı: Piston başı piston tabanı ile piston segmanı arasındaki kısımdır. Bu birinci


yüksekliğini, segmanların sayısı ve yüksekliği belirler.
Segman Bölgesi: Piston segman bölgesi hareket sırasında sızdırmazlığı sağlar. Bu kısım


konuma geldiği an yanal kuvvetleri silindir duvarına aktarır.
Piston Eteği: Piston eteği silindir içinde piston hareketini üstlenir ve biyel kolu eğik


piston tabanı ve eteğine karşı donanımı daha iyi bir şekilde artırılmıştır.

9
Pim Yuvası: Pim yuvaları piston kuvvetlerini piston pimine iletirler. Bundan dolayı
2.10. Supaplar

Her motorda emme ve egzoz olmak üzere iki çeşit supap bulunur. Emme ve egzoz

supapları kam mili yardımıyla açılır. Üzerinde bulunan yaylar tarafından da kapanması

sağlanır. Bir silindire ait bir emme ve bir egzoz supabı bulunmakla birlikte yeni teknolojiye

sahip motorlarda bir silindire ait iki emme ve iki egzoz supabı uygulaması oldukça

yaygındır. Örneğin, dört silindirli on altı supaplı (valflı) motorlarda bir silindire ait emme ve

iki egzoz supabı bulunmaktadır. Emme supapları emme zamanında açılarak silindire benzin

hava karışımı alınmasını sağlar, egzoz supapları ise egzoz zamanında açılarak silindirde

yanmış bulunan gazların dışarıya atılmasını sağlar. Her silindire ait iki emme ve iki egzoz

supabı bulunmaktadır. Supap, supap tablası ve supap sapından oluşur. Supap sapının üst

kısmında, tablayı tutan tırnaklarının oturduğu yuva vardır. Yay tablası, supap yayının

kapatma kuvvetini tırnaklar aracılığıyla supaba iletir. Şekil 7’de bir benzin motoruna ait kam

ve süpap mekanizması görülmektedir.

Supap Yayının Görevi

supabın hızlı ve basınçlı bir şekilde kapanmasını sağlamaktır. Supap dış yayının

kırıldıktan sonra silindir içine düşmesini engellemek ya da erken ortaya çıkan supap

titreşimini önlemek için genellikle iki supap yayı kullanılır

Şekil 7. Bir Benzin Motoruna Ait Kam Ve Süpap Mekanizması.

2.11. Segmanlar

Segmanların üç temel görevi vardır. Bunlar:



kartere inmesini ve silindir yüzeyini yağlayan yağın yanma odasına geçerek, yanmasını

önler.
Piston ile silindir arasında sızdırmazlık sağlar. Böylece silindirdeki gaz basıncının


Yüzeydeki yağın fazlasını da kartere sıyırarak yanmasını önler.

10
Silindir ve piston yüzeyleri arasında yağ filmi oluşturarak sürtünmeyi en aza indirir.


etmezler. Pistonun en sıcak yeri olan piston başı ve segman bölgesi soğumasını

segmanların üzerinden yapar

Segman takımlarının kullanılabileceği silindir aşınma sınırları aşağıdaki gibidir:

Benzin motorları: Çapta azami 0.1 mm

Dizel motorları: Çapta azami 0.15mm
Isınan pistonların soğumasını sağlar. Pistonlar segman bölgesinden silindire temas
2.12. Volan

Motorun krank miline bağlanır. İş zamanında krank milinden aldığı enerji ile motorun

çalışma sürekliliğini sağlar. Üzerine bağlanan kavrama tertibatı ile motorun hareketinin

aktarma oranlarına iletilmesini sağlar. Aynı zamanda üzerindeki dişli ile marş motorundan

hareket alarak motorun ilk harekete geçmesini sağlar.

2.13. Külbitör Mili

Alaşım çeliğinden yapılır. Yüzeyi sertleştirilerek taşlanır. Milin içi boşaltılarak, her iki

başı tapa ile kapatılır ve ana yağ kanalına irtibatlandırılır. Mil üzerinde her külbitör

manivelası için bir yağ deliği bulunur. Milin içindeki yağ, bu deliklerden çıkarak külbitör

yataklanır ve diğer parçalar yağlar.

2.14. Contalar

Contalar, genellikle motorlarda ve hidrolik sistemlerde, bloklar arasında statik

sızdırmazlık sağlarlar. Conta malzemeleri kullanıldıkları yerin çalışma şartlarına göre

değişir. Conta ve keçeler sıvıların ve gazların motordan sızmalarını önlemek için kullanılır

(yağ, yakıt, antifriz,yakıt buharı)

3. BENZİNLİ MOTORUN YARDIMCI

SİSTEMLERİ

3.1. Karbüratörlü Yakıt Sistemi

Motorun her devrinde ihtiyacı olan yakıtı silindirlere gönderen sistemdir.

Sistemin Çalışması

Motorun çalışması ile birlikte krank milinin dönmesiyle beraber ondan hareket alan

kam mili de döner. Kam mili benzin otomatiğine hareket verir. Benzin otomatiği ise

depodaki benzini emerek, karbüratöre benzini pompalamasını sağlar. Karbüratörde benzin ile

havayı motorun o anki yol ve yük durumuna göre ayarlayarak manifoldlar yardımıyla açık

olan emme supabından silindirler içerisine dolmasını sağlar.Şekil 8’de karbüratörlü bir

motorun yakıt sistemi görülmektedir.

11

3.1.2. Yakıt Sistemi Parçaları:


Yakıt deposu

Yakıt pompası

Karbüratör

Emme manifoldu

Hava Filitresi
Şekil 8 .Karbüratörlü Bir Motorun Yakıt Sistemi


Yakıt Deposu
Motor için gerekli yakıtı güvenli bir şekilde depolamaya yarar. İçerisinde bulunan

şamandıra yardımıyla da depodaki yakıt miktarını gösterge tablosuna bildirir.


Yakıt Pompası (Benzin Otomatiği)
Yakıt deposundaki benzini emerek karbüratöre basınçlı bir şekilde gitmesini sağlar.


Karbüratör
Motorun her türlü çalışma şartları altında, ihtiyacı olan benzin-hava karışımını 1/15

oranında sağlar.


Emme Manifoldu
Karbüratörden gelen benzin-hava karışımının silindirlere iletilmesini sağlar.


Hava Filitresi
Karbüratöre giren havayı süzerek, içerisindeki yabancı maddeleri (toz, toprak

vb.)temizler.

12

3.1.3. Yağlama Sistemi

Sürtünme ve Yağlama Yağı

Sürtünme, hareket halinde olan veya hareket ettirilmek istenen bir cismin hareket

yönünün aksi yönünde gelişme gösteren bir kuvvettir. Yağlama yağı genel olarak iki katı

cismi birbirinden ayırmak ve sürtünme gücünü en aza indirerek kolay hareketini sağlamak

amacıyla kullanılan madde